Instytut Historii Nauki PAN

Prof. dr. hab. Bożena Urbanek

12.02.2014 | 17.09.2022

Pracownia Historii Nauk Przyrodniczych i Medycznych

pok. A19

tel. +48 22 65 72 748

dyżury: wt. 12.00–15.00

Wykształcenie

Wykształcenie medyczno-historyczne – studia na Wydziale Historycznym UW, tamże doktorat.
Habilitacja i tytuł profesora w IHN PAN.

Prace ogólne prowadzone w ramach Zakładu:

Nauki medyczne w Polsce w XIX i XX w.
Recepcja doktryn i teorii medycznych na ziemiach polskich w XVIII–XIX w.
Środowisko lekarskie XIX i XX w.

Prace ogólne i zainteresowania indywidualne

Opieka nad chorymi i rannymi w XIX stuleciu na ziemiach polskich (jej ewolucja, uwarunkowania medyczne, społeczno-kulturowe, w kontekście dokonań europejskich)
Teoria opieki
Opieka psychiatryczna
Wiedza i praktyka medyczna na Kresach Wschodnich w II RP z szczególnym uwzględnieniem Wileńszczyźny
Profesje medyczne: kształtowanie się kompetencji zawodowych: lekarza, pielęgniarki, położnej, technika medycznego, farmaceuty, lekarza dentysty
Literatura naukowa popularnonaukowa, inne publikacje dotyczące pomocy medycznej poradniki, podręczniki, instrukcje, wytyczne, czasopiśmiennictwo)
Problematyka terminologii (geneza i przemiany znaczeniowe pojęć medyczno-opiekuńczych)
Formowanie się i działalność kobiecych służb sanitarnych w Ruchu Oporu w kraju, w Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, podczas II wojny światowej)

Konferencje krajowe i zagraniczne

Współudział w realizacji projektu badawczego nt. Polska kultura medyczna wiek XX. (Recepcja i odrębność)
Współpraca z Niemiecko-Polskim Towarzystwem Historycznym

Współpraca naukowa (indywidualna)

Fundacja z Archiwum Pomorskiej AK
Koło Przyjaciół Memoriału im. gen. Marii Wittekównej z siedzibą w Toruniu

Współpraca naukowa z instytucjami zagranicznymi (indywidualna)

European Association for the History of Psychiatry (EAHP) w Szwajcarii

Organizowane w Zakładzie i we współpracy z różnymi instytucjami

konferencje (krajowe i zagraniczne) nt.: Pragmatyzm polskiej medycyny XIX w. (1995 r.). Dziewiętnastowieczna metodyka postępowania lekarskiego (1996)
cykl sesji pt.: Polskie środowisko lekarskie XIX/XX w. Warszawy (1997–2000); Zawody medyczne na ziemiach polskich (położnej, pielęgniarki, farmaceuty, lekarza, ratownika, analityka medycznego, felczera, dentysty ) – w latach 2004–2011, oraz medyków polskiego pogranicza – 2018
Ponadto:
udział w konferencjach i zjazdach organizowanych przez Polskie Towarzystwo Historii Medycyny i Farmacji m.in.(w latach 1990–1997), sesjach organizowanych przez Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego (1998–2000 r. uczelni medycznych w kraju)

Konferencje i zebrania naukowe zagraniczne (wybrane)

European Association for the History of Psychiatry Trennial Conference (referat: Trends in Psychiatric Care on Polands Teritory in XIX C), w sierpniu 1993
History of Nursing Society. Milennium Conference, Edinburgh, w lipcu 2000

Wybrane publikacje

Książki autorskie i współautorskie

Pielęgniarki i sanitariuszki w Powstaniu Warszawskim w 1944 r., Warszawa PWN 1988, ss. 535. [Praca prezentuje przygotowania oraz udział 5 tysięcy pielęgniarek i sanitaruszek organizacji konspiracyjnych objętych Wojskową Służbą Kobiet Armii Krajowej w zabezpieczeniu sanitarnym walk w Powstaniu Warszawskim, w tym metodykę pracy, taktykę sanitarną, system organizacji opieki sanitarnej. Zawiera mapy, ilustrujące liczbę oraz rozmieszczenie placówek leczniczych stacjonarnych i rozwijanych przez powstańcze pododziały bojowe, indeks ponad 3 tys. kobiet stanowiących obsadę tych placówek i patroli sanitarnych, 158 fotografii dokumentalnych.]
Idea opieki nad chorym na ziemiach polskich w latach 1809–1914, Warszawa 2001, ss. 408.
Kształtowanie się specjalności lekarskich na ziemiach polskich 1860–1914, Warszawa 2010, ss. 291.
Apteka pod Jeleniem w Bielsku-Białej, Łódź 2009, ss. 125.
Zgromadzenia zakonne w medycynie i farmacji na Śląsku i Zagłębiu, pod redakcją Bożeny Urbanek , Warszawa 2013, ss 340 (wstęp i opracowanie), ISBN 978-83-7545-467-3,978-83-7509-254-7 Wydawnictwo IHN PAN
Rozwój aptekarstwa śląskiego. Moda i styl w aptekach polskich ze szczególnym uwzględnieniem Śląska i jego specyfiki, pod redakcją Anny Marek i Bożeny Urbanek , ISBN 978-83-7509-290-5, Katowice 2014, ss.328
Szpitalnictwo na Górnym Śląsku. Szpitale polskie w XIX i XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem Śląska, pod redakcją Anny Marek i Bożeny Urbanek, Katowice 2016,ISBN 978-83-7509-324-7, ss.361.
Aktywności polskich lekarzy w dwudziestoleciu międzywojennym1919–1939, pod red. Bożeny Urbanek Marii Ciesielskiej, Magdaleny Paciorek, ISSN 978-83-8209-091-8, Wydawnictwo IHN PAN, Warszawa 2020, ss. 562
Sytuacja epidemiczna Wilna lat 20.XX wieku. Rok 1021 na Kresach Wschodnich i Zachodnich. Historia i pamięć , pod redakcją naukową Macieja Fica I Joanny Lusek, Bytom –Katowice 2021, ISBN 978-83-65786-74-6; 978-83-932082-7-2, s.407–425

Prace zbiorowe i redakcyjne w publikacjach książkowych

Publikacje w ramach serii Zawody medyczne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku:
— Zawód położnej na ziemiach polskich w XIX i XX w., Katowice 2004, ss. 267.
— Zawód farmaceuty na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa-Katowice 2006, ss. 415.
— Zawód dentysty-lekarza stomatologa na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2007, ss. 291.
— Zawód pielęgniarki na ziemiach polskich, Warszawa 2008, ss. 463
— Zawód lekarza na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2009, ss. 520.
— Zawód diagnosty laboratoryjnego i felczera na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, Warszawa 2011, s. 331.
Zgromadzenia zakonne w medycynie i farmacji na Śląsku i Zagłębiu, Warszawa 2013, ss. 340.
Słownik biograficzny polskich nauk medycznych XX do 1996, pod red Zofii Podgórskiej Klawe ( t. 1, z 1–4) kolejne tomy do 2010 pod red. B. Urbanek.
Medycy polskiego pogranicza II Rzeczypospolitej 1918–1939, Warszawa 2018, ss. 591.

Rozdziały w pracach zbiorowych

Służba sanitarna kobiet w Armii Krajowej, [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej. Cz. II. Pod red. E. Zawackiej, Toruń 1998, ss. 151–160.
Wojskowy Korpus Sióstr Służby Zdrowia 1941–1944. (Próba poszukiwania genezy), [w:] Służba Polek na frontach II wojny światowej. Cz. IV. Toruń 2000, s. 261–270.
Kształtowanie się statusu zawodu pielęgniarskiego na ziemiach polskich w latach 1830–1938, [w:] Kobiety i praca. Wiek XIX i XX. Zbiór studiów pod red. A. Żarnowskiej i A Szwarca, t. VI, Warszawa 2000, s. 103–117.
Polityczny kontekst społecznej działalności Towarzystwa Lekarskiego Warszawskiego 1820–1915 [w:] Towarzystwo Lekarskie Warszawskie 1820–2005, pod redakcją Zofii Podggórskiej-Klawe, Warszawa 2005, s. 619–665.
Rozwój aptekarstwa śląskiego. Moda i styl w aptekach polskich ze szczególnym uwzględnieniem Śląska i jego specyfiki, red. Anny Marek i Bożeny Urbanek, Katowice 2014, ss. 326.
Wygląd galicyjskiej i śląskiej apteki przełomu XIX i początków XX w., [w:] Rozwój aptekarstwa śląskiego. Moda i styl w aptekach polskich ze szczególnym uwzględnieniem Śląska i jego specyfiki, pod redakcją Anny Marek i Bożeny Urbanek , ISBN 978-83-7509-290-5, Katowice 2014, s. 45–58.
Choroby wewnętrzne [w:] Dzieje medycyny w Polsce, pod redakcją naukową Wojciecha Noszczyka, t. 1, Warszawa 2015, ISBN 978-83-200-4968-8 (t.1–3) s.259–292.
Profesjonalizm w pielęgniarstwie [w:] Dzieje medycyny w Polsce, pod redakcja Wojciecha Noszczyka i Jerzego Supadego, t. 2, Warszawa 2015 ISBN 978-83-200-5008-0, t.2, s. 573–584.
Zawód pielęgniarki w nowej rzeczywistości [w:] Dzieje medycyny w Polsce (do 1989), pod red. Wojciecha Noszczyka Warszawa 2016, ISBN 978-83-200-5069-1, t.3, s.51–76.
Położne , felczerzy, analitycy medyczni [w:] Dzieje medycyny w Polsce (do 1989), pod redakcją Wojciecha Noszczyka ,t. 3, Warszawa 2016, ISBN 978-83-200-5069-1, s.77–82.
Medycyna a starość i choroby ludzi w podeszłym wieku na przełomie XIX i pierwszego półwiecza XX w (zarys problematyki i potrzeby badawcze [w:] Ludzie starzy i starość na ziemiach polskich od XVIII do XXI wieku (na tle porównawczym), pod redakcją Agnieszki Janiak-Jasińskiej, Katarzyny Sierakowskiej, Andrzeja Szwarca, Warszawa 2016, ISBN 978-83-7181-939-1; ISBN 978-83-7181-940-7 (t. I), s.83–95.
Lekarze kresowi a dylematy praktyki medycznej w drugiej połowie lat 20. do 1939, [w:]Medycy polskiego pogranicza 1918–1939, redakcja naukowa i opracowanie Bożena Urbanek, Warszawa 2018, ISBN 978-83-7545-891-6, s.33–50.
Medycyna w II RP Medicine in interwar Poland [w:] Medycyna Polska Złota Księga Medycyny polskiej .Polish Medicine Golden Book of Polish Medicine. Opracowanie zbiorowe. Wydawca Quixi Media, Bydgoszcz 2018, ISBN 978-83-61840-29-9, s.136–155.
Kobiety w medycynie polskiego dwudziestolecia międzywojennego [w:] Kobiety w medycynie, w stulecie odzyskania niepodległości 1918–2018 pod red. Marii Ciesielskiej, Anny Marek, Magdaleny Paciorek, Wydawnictwo Uczelni Łazarskiego , Warszawa 2019, ISBN 978-83-64054-91-4, ebook 979-83-64054-84-6, s. 11–36.
Rodowody studentów medycyny wileńskiego Uniwersytetu Stefana Batorego w czasach II Rzeczypospolitej [w:] Między historią, bioetyką i medycyną. Księga Jubileuszowa pod red. Krzysztofa Prętkiego, Adama Czabańskiego, Ewy Baum , Katarzyny B. Głodowskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Medycznego im Karol Marcinkowskiego, Poznań 2019, s.483–495.
Wileńska Kadra profesorska Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Stefana Batorego 1919–1939, [w:] :Aktywności polskich lekarzy w dwudziestoleciu międzywojennym 1919–1939, pod red. Bożeny Urbanek Marii Ciesielskiej, Magdaleny Paciorek, ISSN 978-83-8209-091-8, Wydawnictwo IHN PAN, Warszawa 2020, 315–353.
Health Resorts of the Eastern Polish Borderlands until 1939 (The Circumstances of their Establishment-Conditions of their Development) [w:] A.Namal, B.Płonka Syroka: Water and Health Relation from Polish and Turkish Historical and Cultural Pespectives, Istambul 2020, ISBN 978-605-83251-7-3, s. 463–474.

Artykuły – łącznie ok. 150 (do 2019 r.)

Bibliografia zawartości czasopisma „Krytyka Lekarska” 1897–1907, Warszawa 1990 (współredakcja K. Jeziorski, J. Malecki), s. 92.
Pismo społeczno-medyczne „Dzieje Dobroczyności Krajowey i Zagraniczney w latach 1820–1824”, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 1995, t. 40, nr 2, s. 39–56.
XIX-wieczne polskie piśmiennictwo o opiece i pielęgnacji chorych, „Archiwum Historii i Filozofii Medycyny” 1997 t. 60, nr 1, s. 9–19. [Przegląd piśmiennictwa z ukazaniem wcześniejszych zabytków (XVII w.)]
Opieka społeczno–medyczna nad chorym w XIX w. w Galicji, „Przegląd Wschodni” 1992/1993, t. II, z 4/8, s. 909–913
Opieka nad chorym na tle teortycznych koncepcji europejskiej i polskiej medycyny w I połowie XIX stulecia, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejów Nauki” 1996, r. V, z. 2, s. 127–139.
Przemiany w teorii i praktyce opieki psychiatrycznej na ziemiach polskich w XIX w. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 1998, nr 2, s. 80–91.
Początki polskiego słownictwa w dziedzinie opieki i pielęgnacji chorych do 1838 r., „Medycyna Nowożytna”, 1998, t. 5, z. 1, s. 39–62
XIX-wieczne drogi powstawania specjalizacji w medycynie w latach 1800–1914 (Próba ujęcia zagadnienia) „Kwartalnik Historii Nauki i Technik”, 2009, nr 3–4, s. 99–122.
Rozważania nad mianownictwem polskim Franciszka Giedroycia, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2017, t. 62 , nr 4, s.151–160.
Kariery naukowe kobiet na Wydziale Lekarskim USB w Wilnie w okresie międzywojennym (1919–1939), „Medycyna Nowożytna Studia nad Kulturą Medyczną” 2018, t. 24, nr 1. s.81–96.
Lwowski „Głos Lekarzy” 1903–1914, „Przegląd Wschodni” t. XIV , 2018, s. 899–911.
Neurologia i psychiatria na wileńskim Uniwersytecie Stefana Batorego do roku 1934 (czasów reorganizacji).Warunki funkcjonowania i kadra naukowa. „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2019, nr 3, s. 55–71.
Wileńska pediatria 1919–1939, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2020.nr 4, s. 67–79.
Dobroczynność w Wilnie w latach reaktywowania polskiej samorządności (1919–1927), „Medycyna Nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną” 2020, t. 26, nr 1, s. 51–74.
Najstarsze, miejskie szpitala polskiego Wilna (do 1939r), „Medycyna Nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną” 2021, t. 27, z. 2, s.47–63.
Grypa w polskich podręcznikach o chorobach zakaźnych, drugiej połowy XIX w. i okresu dwudziestolecia międzywojennego (do roku 1937) [złożone do druku 2022 w „Medycyna Nowożytna. Studia nad Kulturą Medyczną”, ss 15.

Inne

Redakcje czasopism:

„Medycyna Nowożytna, Studia nad Kulturą Medyczną”
„Kwartalnik Historii Nauki”
„Archiwum Historii i Filozofii Medycyny”
„Progress in health science”

Indywidualna działalność dydaktyczna

Dydaktyka (wykłady i seminaria w latach 2001–2016 na Śląskim Uniwersytecie Medycznym (prowadzenie prac magisterskich i doktoratów). Łącznie wypromowano 13 doktorantów (w: SUM Katowice, IHN PAN Warszawa, Uniwersytecie Medycznym w Białymstoku i Uniwersytecie Wrocławskim, opiekun dwóch ukończonych habilitacji). Prowadzenie seminarium doktoranckiego w IHN PAN.

Wróć