O projekcie ,,Historia nauki na rzecz zrównoważonego rozwoju” (NCN Sonata Bis)

01.04.2025 | 01.04.2025

Wprowadzenie do projektu badawczego NCN Sonata Bis: „Historia nauki na rzecz zrównoważonego rozwoju” (History of Sustainability Science)

Zrównoważony rozwój (sustainable development) to termin kluczowy do zrozumienia najważniejszych kierunków współczesnej polityki gospodarczej i środowiskowej. Nie jest to wyłącznie przykład instytucjonalnego żargonu, ale w pełni rozwinięta koncepcja teoretyczna pozwalająca zrozumieć w jaki sposób ludzkość powinna gospodarować zasobami naturalnymi by zapewnić dobrobyt kolejnym pokoleniom. Jej historia jest nierozerwalna związana ze zwrotem środowiskowym w światowej polityce rozpoczętym w latach 1960, kiedy to zdano sobie sprawę z dewastacji środowiska jaką przyniósł powojenny boom gospodarczy. Na przestrzeni kilku lat, zarówno strach przed wyczerpaniem się kluczowych dla naszych gospodarek surowców jak i przed zniszczeniem ekosystemów, których częścią jest również człowiek, wpłynął na wielkie trendy w światowej polityce i gospodarce. Kluczową rolę w tej transformacji odegrali naukowcy, którzy używając narzędzi z różnych dyscyplin (od ekonomii, przez cybernetykę, aż do ekologii) starali się znaleźć nowy język do opisania wyzwań stojących przed ludzkością.

Relacja pomiędzy zrównoważonym rozwojem a światem nauki i techniki jest dwutorowa. Z jednej strony nauka dostarcza fundamentalnej wiedzy, na której opierać się mogą decydenci w kształtowaniu polityki publicznej, z drugiej strony, polityczny sukces koncepcji zrównoważonego rozwoju sprawił, że tematyką zajmowało się systematycznie coraz większe grono badaczy. Na przestrzeni ostatnich trzydziestu lat przymiotnik „sustainable” stał się wszechobecny zarówno w naukach ścisłych jak i społecznych. Szczególnie zwrócić uwagę na mnogość młodych dyscyplin naukowych, które funkcjonują w tym nowym paradygmacie takich jak zielona chemia, ekologia przemysłowa, biologia konserwatorska, ekologia chemiczna, lub chemia ekologiczna (te dwie ostatnie będące odrębnymi dyscyplinami). Ponadto, rosnące zainteresowanie oceną środowiskowego wpływu technologii (environmental technology assessment) czy oceną cyklu życia produktów i usług (life cycle assessment) to także efekt ewolucji priorytetów polityki naukowej i technologicznej, która coraz poważniej traktuje wyzwania związane z ochronę środowiska i zachowaniem zasobów kluczowych dla rozwoju gospodarki.

Celem niniejszego projektu jest zrozumienie historycznego wymiaru skomplikowanej relacji pomiędzy nauką, techniką a sustainability na przestrzeni ostatnich dziesięcioleci. Priorytetem dla nas jest by publikacje będące owocem projektu mogły wzbudzić zainteresowanie zarówno historyków jak i praktyków dyscyplin, którymi się zajmujemy. Jest to pochodną przekonania, że jakakolwiek dyskusja na temat zrównoważonego rozwoju musi mieć holistyczny charakter i nieustannie rewidować swoje założenia epistemologiczne, do czego niezbędna jest refleksja historyczna. Nasz projekt jest więc nie tylko „zewnętrznym” spojrzeniem na tę czy inną dyscyplinę lub koncepcję, ale fragmentem żywej debaty debaty na temat stanem cywilizacji naukowo-technicznej i warunków jej przyszłego rozwoju. Naszą ambicją jest stworzenie interdyscyplinarnego zespołu badawczego, który przetarłby szlaki pod dalsze prace na temat historii „sustainability sciences” (z całym bogactwem zjawisk potencjalnie kryjących się pod tym pojęciem) wykraczające poza ramy niniejszego projektu.

Dr hab. Marcin Krasnodębski, prof. PAN

Pracownia Historii Nauk Przyrodniczych i Medycznych

Instytut Historii Nauki PAN

Wróć