Podsumowanie projektu badawczego „Zielona chemia avant la lettre: Historyczne i epistemologiczne fundamenty praktyk na rzecz zrównoważonego rozwoju w chemii przemysłowej” (NCN Sonata) dr hab. Marcina Krasnodębskiego, prof. PAN

24.10.2024 | 24.10.2024

Projekt badawczy „Zielona Chemia avant la lettre” finansowany przez Narodowe Centrum Nauki w ramach grantu Sonata i realizowany w Instytucie Historii Nauki PAN w latach 2020-2024 stanowił próbę usystematyzowania wiedzy na temat eklektycznego obszaru badawczego jakim jest zielona chemia z punktu widzenia historii i filozofii nauki. W ramach badań udało się osiągnąć dwa istotne powiązane ze sobą cele. Z jednej strony, na poziomie czysto empirycznym, udało się zrekonstruować historię terminu „zielona chemia” oraz idei zanim stojących, z drugiej strony, na poziomie teoretycznym, udało się koncepcję zielonej chemii poddać krytycznej analizie.

Być może najważniejszym rezultatem projektu jest poddanie w wątpliwość genealogii zielonej chemii regularnie powielanej w literaturze z zakresu nauk chemicznych. Zielona chemia jest tam często przedstawiana jako koncepcja ukuta za murami amerykańskiej Environmental Protection Agency (EPA) w połowie lat 90. i sformalizowana przez dwóch badaczy Paula Anastasa i Johna Warnera w 1998 r. w przełomowej książce „Green Chemistry: Theory and Practice”. Książka ta prezentowała, między innymi, tak zwanych 12 zasad zielonej chemii, które urosły dziś do rangi dekalogu dla chemików pragnących uprawiać chemię przyjazną środowisku. Zielona chemia, zdefiniowana poprzez 12 zasad, osiągnęła w ciągu kolejnych 25 lat fenomenalny sukces, wraz z lawinowo rosnącą liczbą artykułów, książek i kierunków studiów odwołujących się do koncepcji Anastasa i Warnera.

W praktyce jednak ani termin „green chemistry” ani założenia filozoficzno-praktyczne zanim stojące nie narodziły się w EPA. Termin funkcjonował wcześniej nieformalnie we Włoszech, Francji, jak też wśród wielu innych amerykańskich i międzynarodowych naukowców z mniejszych ośrodków. W praktyce badania w duchu zielonej chemii sięgają lat 70, a na przestrzeni lat 80, 90 i 2000 powstało wiele alternatywnych konceptualizacji, które, choć mniej popularne, wychodziły z podobnych założeń.

Co więcej, i w tym tkwi drugi najważniejszy rezultat niniejszego projektu badawczego, te alternatywne, często europejskie, koncepcje, były niejednokrotnie pełniejsze i dojrzalsze od amerykańskiej „green chemistry”. Publikacje będące rezultatem niniejszego projektu wskazują wręcz na to, że fundamenty zielonej chemii mogą być kontr-produktywne, a jej „zieloność” jest kwestią sporną. Projekt starał się zarysować szerokie spektrum problemów z głównonurtową zieloną chemią, zwracając uwagę na potencjalne, często zapomniane, alternatywy.

Artykuły powstałe w ramach projektu:

  1. Krasnodębski, Old Wine in New Bottles: The Technological Promise of Biorefinery in Historical Perspective, „Technology and Culture” (przyjęty do publikacji).
  2. Krasnodębski, The Bumpy Road to Sustainability: Reassessing the History of the Twelve Principles of Green Chemistry, „Studies in History and Philosophy of Science”, 2024, 103, s. 85-94.
  3. Krasnodębski, Beyond green chemistry: Radical environmental transformation through Sanfte Chemie (1985–1995), „History of Science”, 2024, 62(2), s. 280-304.
  4. Krasnodębski, Technokrytyka a religia: chrześcijaństwo, ekologia a postęp naukowo-techniczny w drugiej połowie XX wieku, „Orbis Idearum”, 2023, 11(2), s. 149-177.
  5. Krasnodębski, An unlikely bifurcation: history of sustainable (but not Green) chemistry, „Foundations of Chemistry”, 2023, 25 (3), p. 463-484.
  6. Krasnodębski, Ideologiczne, polityczne i filozoficzne podstawy polityki naukowej i przemysłowej niemieckiej partii Zielonych w latach 80. i 90.: przypadek „miękkiej chemii” (sanfte Chemie). „Studia Historiae Scientiarum”, 2023, 22.
  7. Krasnodębski, Reinventing the wheel: A critical look at one-world and circular chemistries, „Studies in History and Philosophy of Science”, 2022, 96, s. 112–120.
  8. Krasnodębski, Lost Green Chemistries: History of Forgotten Environmental Trajectories, „Centaurus”, 2022, 64(2), s. 509–536.
  9. Krasnodębski, Krótka historia kodyfikacji na rzecz chemii przyjaznej środowisku naturalnemu, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 2022, 67(2), s. 33–64.

 

Książki powstałe w wyniku prac w ramach projektu:

  • Krasnodębski, Green Chemistry Avant La Lettre: The Pine Institute and Resin Chemistry in Aquitaine (1900–1970), Londyn: World Scientific, 2024.
  • Krasnodębski, Green Chemistry: A Brief Historical Critique, Berlin: Peter Lang, 2022.

 

Artykuły popularnonaukowe nawiązujące do zagadnień poruszanych w projekcie:

  • Rachel Carson: pionierka walki z kryzysem ekologicznym, „TVP Nauka”, 22 listopada 2023
  • Jacques Ellul – prorok anty-technologicznego pesymizmu, „TVP Nauka”, 9 listopada 2023
  • Chemiurgia: zapomniana nauka o odnawialności, „TVP Nauka”, 13 sierpnia 2023.
  • Choroba z Minamaty: kulisy japońskiej katastrofy ekologicznej z lat 50. i 60., „TVP Nauka”, 7 czerwca 2023.
  • Niezauważona rewolucja: Urodziny zielonej chemii, „TVP Nauka”, 29 marca 2023.
  • Pożar na rzece Cuyahoga. Początki ruchów na rzecz ochrony środowiska, „TVP Nauka”, 20 grudnia 2022.

 

Wybrane najważniejsze międzynarodowe konferencje naukowe, podczas których referowano rezultaty projektu:

  • „Mandating Greenness: History and Epistemology of Green and Sustainable Chemistry Codifications”, 10thConference of the European Society for the History of Science (ESHS), Barcelona, 4–7 wrzesień 2024.
  • „Les horizons perdus : une histoire de l’appauvrissement des discours « verts » en chimie. Le cas de la chimie douce (1983-1995) et de la chimie circulaire (2019-2023)”, Congrès de la Société Française d’Histoire des Sciences et Techniques, Bordeaux, 19–21 kwiecień 2023.
  • „From Goethe to Sustainability: Politics and Ideology of Sanfte Chemie”, 10thConference of the European Society for the History of Science (ESHS), Brussels, 7–10 wrzesień 2022.

Arrow Button Wróć

Polityka prywatności Więcej or ZAMKNIJ KOMUNIKAT