Wszechświat encyklopedystów polskiego baroku

04.12.2018 | 04.12.2018

Publikacje o profilu encyklopedycznym zyskały w epoce baroku znaczny rozgłos. Ze względu na to, że do głównych celów tych publikacji należała popularyzacja nauki, odegrały one istotną rolę w kształtowaniu horyzontów kultury umysłowej dawnych czytelników. Źródła te stanowią interesującą podstawę dla badań skoncentrowanych na powiązaniach historii nauki z historią literatury i dziejami szeroko pojmowanego piśmiennictwa.

W referacie swym przybliżę specyfikę form wykładu, za pomocą których w polskojęzycznych dziełach encyklopedycznych prezentowano problematykę z zakresu astronomii. Ukazując miejsce astronomii w całokształcie wiedzy przedstawianej w barokowych kompendiach, scharakteryzuję stanowiska, jakie ich autorzy zajęli wobec szeregu doniosłych w ich czasach zagadnień naukowych, takich jak: status Biblii w wyjaśnieniach budowy kosmosu; prawomocność dyskutowanych w nauce systemów świata; zakres obowiązywania astrologicznej teorii wpływu wywieranego przez ciała niebieskie na obszar podksiężycowy i na człowieka; materia sfer niebieskich i źródła ich ruchu; geneza komet; zmiany obrazu świata wynikające z osiągnięć astronomii teleskopowej; mechanicyzacja obrazu świata; przyrodnicze i teologiczne aspekty idei wielości świa.

Przedmiotem mojej uwagi będą trzy encyklopedyczne utwory, które spotkały się z żywym oddźwiękiem ich odbiorców: Wojciecha Tylkowskiego Uczone rozmowy wszystkę w sobie prawie zawierające filozofiją (1692), Wojciecha Bystrzonowskiego Informacyja matematyczna rozumnie ciekawego Polaka, świat cały, niebo i ziemię i co na nich jest w trudnych kwestiach i praktyce jemuż ułatwiająca (1743) oraz Benedykta Chmielowskiego Nowe Ateny albo akademija wszelkiej scyjencyi pełna, na różne tytuły jak na classes podzielona (1745–1756).

Wróć