Nowości wydawnicze
Profesor Zbigniew J. Wójcik nestor polskich historyków nauki, opracowanie i redakcja Dorota Kozłowska, Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa 2022, ss. 188.
Instytut Historii Nauki PAN ma zaszczyt i przyjemność jubileuszowego zaprezentowania dorobku badawczego profesora Zbigniewa Wójcika, jednego z naszych najczynniejszych historyków nauki. Dorobek to imponujący ilościowo, składa się nań bowiem półtora tysiąca publikacji, w tym kilkadziesiąt książkowych monografii oraz setki artykułów, recenzji i sprawozdań. Dorobek to, co najważniejsze, znakomity jakościowo, syntetyzujący, weryfikujący i porządkujący naszą wiedzę o wielu polskich osiągnięciach w dziedzinie nauk przyrodniczych. Oparty na wieloletnich systematycznych badaniach źródłowych. Ulubionymi obszarami zainteresowań naukowych profesora Zbigniewa Wójcika były i są:
- dzieje poznawania, zwłaszcza geologicznego, ziem polskich;
- wkład polskich zesłańców w badania przyrodnicze Syberii;
- włączanie się Polski merytoryczne i instytucjonalne do nurtu europejskiego oświecenia;
- biografie najważniejszych postaci, dzięki którym uczestniczyliśmy w światowym postępie naukowo-technicznym.
(Fragment Przedmowy autorstwa prof. Bolesława Orłowskiego)
Mapa a tekst, red. Karol Łopatecki, Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa 2022, ss. 656. Seria: Z Dziejów Kartografii, t. 24.
„Mapa a tekst” to tytuł 24 tomu „Z Dziejów Kartografii”. Wyrażenie to trafnie odzwierciedla tematykę badawczą niniejszej książki, która dotyczy związków kartografii z literaturą i innymi tekstami kultury. Przedmiotem rozważań są cztery główne zagadnienia:
- literatura jako źródło oraz inspiracja przy powstaniu mapy, co w szczególności dotyczy chorografii, itinerariów, kompendiów wiedzy o państwach, dzieł historycznych,
- jak współdziałają ze sobą mapa z tekstem literackim, Descriptio – po łacinie oznacza zarówno opis literacki, jak i mapę, często tez obie formy występują razem, przy czym mogą być one wydawane wspólnie (np. opis Polski w Theatrum Ortehusa) lub później (np. plan Warszawy dodany do Lalki Prusa),
- tworzenie terytorium tekstu literackiego lub dzieła wizualnego przez mapę, utwory prozatorskie, poetyckie, a nawet filmowe często są zainspirowane mapą lub bezpośrednio od niej zależne (np. Władca pierścieni Tolkiena),
- tekst towarzyszący mapie i będący integralną częścią treści i kompozycji -co dotyczy komentarzy, dedykacji, opisów, legend itd , tu również mieszczą się badania nad toponimami występującymi na mapach.
Główny akcent badań widoczny w książce dotyczy aspektu czwartego. Tym niemniej każdy z pozostałych problemów został zasygnalizowany i sądzę, że może być rozwijany w kolejnych pracach analitycznych, a poczynione ustalenia mogą być wykorzystywane w tworzonych syntezach dotyczących nie tylko historii kartografii. W konsekwencji otrzymujemy książkę składającą się z 25 artykułów, które obejmują wszystkie epoki historyczne, łącznie – co rzadkie – ze starożytnością i średniowieczem.
(Ze Wstępu redaktora naukowego Karola Łopateckiego)
Jerzy J. Wiatr, Paweł Kozłowski, O socjologii w Polsce Ludowej rozmów jedenaście, Instytut Historii Nauki PAN, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2022, ss. 216.
Publikacja stanowi owoc kilkunastu rozmów prowadzonych w okresie od listopada 2021 roku do lutego 2022 roku. Jest to relacja osobista, co między innymi oznacza – subiektywna, odzwierciedlająca nie tylko moje prace i przeżycia, ale także mój stosunek do spraw, w których brałem bezpośredni udział lub byłem ich naocznym świadkiem. Jest to relacja w dwojakim sensie subiektywna. Mówi o tym, czego byłem świadkiem lub uczestnikiem, a zarazem wyraża mój osobisty stosunek do omawianych w tych rozmowach zjawisk i faktów, rozgrywających się na tle zmieniającej się rzeczywistości historycznej – pełnej sprzeczności i wciąż budzącej silne emocje.
(Ze Słowa wstępnego – Jerzy J. Wiatr)
Jerzy Czajewski, Zbigniew Tucholski, Inżynier Seweryn Wachowski. Tworca żeglugi parowej Towarzystwa Kolei Wschodniochińskiej na rzece Sungari, Narodowe Muzeum Techniki, Instytut Historii Nauki PAN, Warszawa 2022, ss. 114.
Publikacją pt. Inżynier Wachowski. Twórca żeglugi parowej Towarzystwa Kolei Wschodniochińskiej na rzece Sungari, autorstwa Jerzego Czajewskiego i Zbigniewa Tucholskiego Narodowe Muzeum Techniki otwiera cykl wydawniczy stanowiący integralną część cyklu wykładów pt. Spotkania z historią techniki.
Temat opisany przez Autorów skupia niczym w soczewce losy polskiej emigracji w XIX wieku. Dorobek polskiej kadry inżynierskiej w tym okresie zawsze był w cieniu utraty państwowości, historii politycznej i zmagań społeczeństwa polskiego, którego nadrzędnym celem było wyrwanie się z zaborczych więzów. Mimo tragizmu, jakim bez wątpienia był ponad studwudziestoletni okres zaborów ze wszystkimi jego konsekwencjami, XIX wiek stał się przełomem w postrzeganiu roli edukacji technicznej i jej funkcji w odbudowie polskiej państwowości.
(Ze Wstępu dyrektora Narodowego Muzeum Techniki Mirosława Zientarzewskiego)
Charles Homer Haskins, Renesans XII wieku. Przełożył i posłowiem opatrzył Jacek Soszyński. IHN PAN, ASPRA-JR, Warszawa 2022, ss. 300.
Cena 40,– zł.
Renesans XII wieku Charlesa H. Haskinsa (1871-1937) ukazał się w 1927 r. i szybko zyskał opinię jednej z najważniejszych książek w dorobku mediewistyki amerykańskiej. Dziś to już klasyczna pozycja o uznanej renomie, systematycznie przywoływana przez historyków w przypisach i zalecana studentom jako podstawowa lektura wprowadzająca w tematykę kultury intelektualnej wieków średnich. Haskins podejmuje w swym dziele kwestię początków ruchu umysłowego, który wytworzył w Europie charakterystyczne cechy jej późniejszego rozwoju i przodownictwa cywilizacyjnego w świecie: indywidualizm, racjonalizm i świecki światopogląd. Prezentuje spójną wewnętrznie wizję eksponującą rolę zainteresowań klasycznych jako motoru rozwoju intelektualnego. Jego poglądy są silnie osadzone w pozytywistycznej wizji dziejów, a bezpośrednim bodźcem do napisania książki był sprzeciw wobec przerysowania przez historyków należących do poprzedniego pokolenia roli włoskiego odrodzenia w dziejach Europy. W późniejszych latach poglądy Haskinsa same poddane zostały ostrej krytyce ze strony kolejnych generacji mediewistów. Mimo to, po prawie stu latach od publikacji, książka Haskinsa nadal cieszy się powodzeniem a jej kolejne nakłady znikają z półek księgarskich.
Paulina Pludra-Żuk, Aurora Piotra Rigi. Średniowieczna transmisja i funkcje tekstu na przykładzie rękopisów polskich, pruskich i śląskich. IHN PAN, ASPRA-JR, Warszawa 2022, ss. 318. Seria: Monografie z Dziejów Oświaty t. 52.
Cena 40,– zł.
Spisaną pod koniec XII w. przez Piotra Rigę wierszowaną Biblię znaną pod tytułem Aurora znaleźć można było na półkach wielu średniowiecznych bibliotek. Liczba sporządzonych kopii musiała być znaczna, skoro do dziś zachowało się niemalże 500 egzemplarzy tego obszernego tekstu, w którym odbija się wiele aspektów historii umysłowości średniowiecza. Typowo średniowieczny styl i sposób opracowania tematu wpłynął na fakt, że choć jego popularność w wiekach średnich jest bezdyskusyjna, wśród późniejszych odbiorów nie cieszył się dobrą sławą i dopiero w drugiej połowie XX w. doczekał się bardziej obiektywnego zainteresowania badaczy.
Książka wypełnia lukę we współczesnej wiedzy na temat tekstu, skupiając się na jednym z aspektów jego recepcji, a mianowicie na tradycji rękopiśmiennej, w odniesieniu do średniowiecznej Polski, Prus i Śląska. Autorka badając rękopisy, które powstały bądź były używane na tych terenach w wiekach średnich, koncentruje się na śladach pozostawionych przez ich twórców i czytelników, szkicuje różnorodny obraz jego odbiorców, zarysowuje różnice w sposobie jego lektury w zależności od środowiska, z którym byli związani, i stara się odtworzyć drogi jego transmisji.
Juliusz Domański, Między filozofią a filologią. Wspomnienia. Wyd. 2. IHN PAN, ASPRA-JR, Warszawa 2021, ss. 444 + 35. Seria: Fontes Rerum ad Historiam Scientiae Spectantium. Series Recentior t. 12 (30).
Cena 40,– zł
„Wszystko, co nastąpi, jest zapisem aktualnej pamięci. Nie prowadziłem nigdy żadnego dziennika, nie korzystałem też pisząc te wspomnienia z jakichkolwiek robionych na bieżąco zapisków, bom ich też nigdy nie robił; ledwie parę tekstów niegdyś użytkowych mi się zachowało i teraz mogłem je tutaj wykorzystać; i dwa spisane ex post przemówienia. Nie próbowałem nawet korzystać z zachowanych listów. To z takiego niedostatku pisanych źródeł wynikały niepewności i wahania, którym czasem daję wyraz, a na pewno też jakaś liczba mimowiednych pomyłek. Mogłem je skompensować tylko największą, na jaką mnie było stać, tej aktualnej pamięci szczerością.”