Ze wszech ksiąg najbardziej godna przeczytania… Wokół De revolutionibus Mikołaja Kopernika
11.04.2023 | 11.04.2023
Mgr Magdalena Awianowicz, Gabinet Starych Druków Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu
Dr Krzysztof Nierzwicki, dyrektor Biblioteki Uniwersyteckiej w Toruniu
Wystawa „Ze wszech ksiąg najbardziej godna przeczytania… Wokół De revolutionibus Mikołaja Kopernika” jest wynikiem współpracy czterech toruńskich instytucji: Biblioteki Uniwersyteckiej UMK, Książnicy Kopernikańskiej, Muzeum Okręgowego oraz Archiwum Państwowego. Centralnym punktem, wokół którego osnuta została narracja wystawy, jest dzieło De revolutionibus. Prezentowane są dwa toruńskie egzemplarze pierwszego wydania (ze zbiorów BU UMK oraz KK), trzy drugiego (BU UMK, KK i MOT) oraz dwa egzemplarze wydania trzeciego (KK i MOT).
De revolutionibus stanowi zarówno punkt dojścia, jak i punkt wyjścia w opowieści o procesach intelektualnych, których było efektem i które zostały uruchomione w następstwie jego powstania. W pierwszej części wystawy pokazane zostały druki astronomiczne sprzed powstania De revolutionibus. Wiemy lub możemy przypuszczać, że Kopernik wykorzystywał je w swoich badaniach naukowych. Drugą część wystawy stanowią wspomniane już egzemplarze trzech wydań De revolutionibus (1543, 1566, 1617) oraz Narratio prima (Biblioteka Elbląska) i De lateribus et angulis triangulorum (Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku). Trzecia część wystawy to dzieła powstałe jako reakcja na De revolutionibus. Oprócz prac autorstwa m.in. Giordano Bruno, Tychona Brahego, Galileusza, Johannesa Keplera czy Jana Heweliusza prezentowany jest również Index Librorum Prohibitorum. Czwarta część pokazuje wydania De revolutionibus z XIX–XX w. oraz tłumaczenia na języki nowożytne. Piątą część wystawy buduje kolekcja grafik z przedstawieniami Kopernika z XVI–XX w.
Wystawie towarzyszy 17 plansz, prezentujących 14 zachowanych w zbiorach polskich egzemplarzy pierwszego wydania De revolutionibus, przechowywanych w 12 bibliotekach naukowych naszego kraju: w Krakowie, Wrocławiu, Poznaniu, Toruniu, Warszawie, Kórniku i Płocku. Większość z nich zachowała się w znakomitym stanie, co jest zasługą nie tylko dobrych warunków przechowywania i troski ich właścicieli, lecz także zabiegów konserwatorskich. Niezwykle ciekawie przedstawia się proweniencja tych woluminów. Ich właścicielami były zarówno osoby prywatne (uczeni, arystokracja, ziemiaństwo, patrycjusze, bibliofile), jak i biblioteki o charakterze instytucjonalnym (klasztorne, szkolne, uczelniane, miejskie, dworskie). Zachowane w zbiorach polskich egzemplarze De revolutionibus zyskiwały też różnorakie oprawy. Największą część tego zasobu okrywają oryginalne okładziny z epoki druku (XVI w.), kilka opraw wykonano w wiekach XVII–XIX, reszta zaś to produkty współczesnych warsztatów, sporządzone podczas prac restauratorskich i konserwatorskich w ubiegłym stuleciu. Ślady użytkowania, jakie pozostawili na interesujących nas kodeksach ich właściciele i czytelnicy, dowodzą, że dzieło Kopernika, przynajmniej u niektórych z nich wzbudzało zainteresowanie. Generalnie należy stwierdzić, że tekst De revolutionibus najobficiej komentowali przede wszystkim ci z jego czytelników, którzy zajmowali się działalnością naukową lub obracali się w takich kręgach. Najmniej śladów lektury odnajdujemy w woluminach pochodzących z bibliotek dworskich, szkolnych, czy publicznych.
Wróć
